10 jan Van steeds hetzelfde weggetje naar een zee aan mogelijkheden

Het sociaal domein is mensenwerk. Het zijn dan ook de mensen die werken aan de voorkant die het verschil kunnen maken. Dat zien wij in ons onderzoek naar de meest effectieve interventies. Het zit hem in eigenschappen als écht contact kunnen maken, met volle aandacht aanwezig zijn en durven kiezen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan – maar het is wel te leren. Door je bewust te worden van hoeveel je onbewust doet. Door te leren opmerken hoe je reageert op mensen en situaties. En door ruimte te creëren, zodat je fris gaat kijken en gaat zien hoeveel mogelijkheden er eigenlijk zijn.

De kracht van gewoonte

Wij mensen doen heel veel onbewust – en dat hebben we meestal niet door. Zo ken je misschien wel de ervaring dat je van A naar B bent gereden, en dat je na afloop niet meer goed weet hoe je er eigenlijk bent gekomen. Een ander mooi voorbeeld is je gaan omkleden voor een feestje en dan ineens merken dat je in je bed bent gestapt. Je gewoontepatroon associeerde blijkbaar ‘uitkleden’ met ‘naar bed gaan’.

Op je werk – maar ook privé – doe je veel op routine. Dat is handig en efficiënt. Aan routinematige handelingen hoef je immers geen aandacht te besteden. Je houdt dus ruimte over voor andere dingen. Omdat je het autorijden geautomatiseerd hebt, kun je anticiperen in het verkeer. Op dezelfde manier doe je veel dingen op je werk met gemak en vanzelfsprekendheid. Je hebt ze immers al vaak gedaan en die ervaring benut je. Dat geeft duidelijkheid en zekerheid. Ook in de samenwerking met anderen is het prettig: je weet wat je van elkaar kunt verwachten. Dat is de kracht van gewoonte.

Ons brein maakt dus ‘vaste’ plaatjes van de wereld om ons heen. Dat laat zich verklaren vanuit de evolutionaire psychologie. Je scant alles op overlevingswaarde: wat moet ik vermijden (bijvoorbeeld gevaar), wat kan ik gebruiken (bijvoorbeeld voeding) en wat is neutraal? Hoe meer je kunt labelen als ‘bekend’, hoe meer ruimte er is om te anticiperen op de dingen die je moet vermijden of juist kunt gebruiken. Zo zet je dus op basis van eerdere ervaringen dingen vast, in plaats van dat je ziet wat er echt is. Het is als het kijken naar de foto van een rivier in plaats van naar de steeds veranderende stromende rivier zelf.

“We zien de dingen niet zoals ze zijn, we zien ze zoals wij zijn” – Anaïs Nin

Het gewoontepatroon beperkt de mogelijkheden

Routine en gewoonte hebben ook een keerzijde. Dat wordt zichtbaar als er iets onverwachts gebeurt, iets wat niet past binnen het vaste plaatje zoals je dat hebt gemaakt. Er is een omleiding op je vaste route van huis naar werk. Een nieuwe collega heeft een andere manier van werken. Een klant past niet binnen het protocol. Grote kans dat je maar een beperkt aantal mogelijkheden ziet om hiermee om te gaan. En de meeste daarvan zullen gericht zijn op het aanpassen van de situatie (of mensen) aan jouw gewoontepatroon.

Je gewoontepatroon biedt dus houvast, maar verhindert je soms om de situatie of de ander écht te zien. Het kan ook zijn dat je je eigen ongemak en stress, die ontstaan doordat er iets onverwachts gebeurt, niet goed opmerkt. Er zit meestal geen ruimte tussen het ervaren van het onverwachte en de automatische reactie erop. Daardoor zie je niet hoeveel mogelijkheden er eigenlijk zijn en mis je ruimte om bewust te kiezen.

Opmerkzaamheid trainen en ruimte creëren

Door te oefenen kun je gaan opmerken wat je eigenlijk ervaart. Je zult zien dat het veel meer is dan waar je je bewust van bent. Je kunt leren zien hoe je daarop reageert. Je kunt je bewust worden van je automatische reacties en leren deze uit te stellen, zodat je ruimte creëert.

Dit alles begint met leren opmerken wanneer je vast zit in ‘de bekende weg’. Vanuit een ruimer perspectief ga je vervolgens zien dat er veel meer opties zijn. Als een doolhof dat je ineens van bovenaf ziet. Van steeds hetzelfde weggetje naar een zee aan mogelijkheden.

“De werkelijke reis van het ontdekken bestaat niet in het zoeken van nieuwe landschappen, maar in het hebben van nieuwe ogen.” – Marcel Proust

Wij hebben hier trainingen voor ontwikkeld, zowel op maat voor jouw team als op open inschrijving. Maar ook voor individuele begeleiding kun je bij ons terecht. Zie onze website voor meer informatie.